Od ładnych paru lat interesuję się zagadnieniem ruchu Świadków Jehowy. Miałem okazję wielokrotnie rozmawiać z rożnymi osobami zaangażowanymi w ten ruch. Uczestniczyłem z pozycji obserwatora w dwóch kongresach Świadków Jehowy w okresie, gdy jeszcze były organizowane na stadionie sportowym w Krakowie. W ramach swoich zainteresowań uczestniczyłem w zebraniach, na których odbywało się studium „Strażnicy”, a także w celebrowaniu Pamiątki Śmierci Chrystusa – jedynego święta obchodzonego przez świadków Jehowy. Od wielu lat zajmuję się gromadzeniem oraz analizą bieżącej i archiwalnej literatury Świadków Jehowy. To dosyć oryginalne hobby wpisuje się świetnie w ogólne zainteresowanie religiami, a zwłaszcza chrześcijaństwem, które jest mi bliskie ze względu na funkcjonowanie w kręgu jego wpływów i osobiste doświadczenia w przeszłości. Sam świadkiem Jehowy nigdy nie byłem, choć muszę przyznać, że na samym początku moich kontaktów z tym ruchem dopuszczałem taka możliwość, gdyby jego funkcjonowanie i nauczanie okazało się dla mnie przekonujące. Potoczyło się jednak inaczej.Tematy religii traktuję jako zainteresowanie i hobby. Moje życie zawodowe toczy się zupełnie gdzie indziej. Jednak potrzeba uzupełnienia wykształcenia skłoniła mnie do połączenia przyjemnego z pożytecznym i podjęcia studiów religioznawczych – lepiej wybrać nie mogłem. Studia kończą się zwykle pisaniem pracy dyplomowej. a w moim przypadku temat był mniej więcej oczywisty. Problemem był jednak dostęp do literatury tematu, która poza nielicznymi wyjątkami, prawie nie istnieje – a w języku polski to już zupełnie. Z problemem sobie poradziłem obierając za przedmiot badań analizę jakościową i ilościową publikacji wydawanych dla świadków Jehowy przez Towarzystwo Strażnica, a poza pracą dyplomową zacząłem bardziej dokładnie przyglądać się pojawiającej się literaturze przedmiotu.
W ostatnich tygodniach wpadł w moje ręce artykuł Zoe Knox, pt. Writing Witness History: The Historiography of the Jehovah’s Witnesses and the Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania zamieszczony w “Journal of Religious History” (Vol. 35, No. 2, June 2011, s. 157-180). Pani doktor jest wykładowcą specjalizującym się w nowoczesnej historii Rosji w School of Historical Studies na Uniwersytecie w Leicester i publikowała jeszcze kilka innych artykułów poruszających tematykę Świadków Jehowy[1]. W artykule, który niedawno przeczytałem podejmuje się ona przeanalizowania istniejącej anglojęzycznej literatury na temat ruchu Świadków Jehowy.
Istniejącą literaturę – pomijając wzmianki prasowe – można podzielić zasadniczo na publikacje naukowe i nienaukowe.
[Publikacje naukowe] Zajmują się zagadnieniem Świadków Jehowy na gruncie różnych dyscyplin naukowych. Bardzo duża ilość artykułów znajduje się Medline – największej bazie piśmiennictwa medycznego. Sądząc po tytułach i abstraktach prawie wszystkie podejmują się specjalistycznego zagadnienia leczenia świadków Jehowy z uwzględnieniem ich sprzeciwu wobec stosowania transfuzji krwi. Znacznie mniejsza ilość dotyka zagadnień z zakresu filozofii i dylematów etycznych przed jakimi stają lekarze i personel medyczny.
Na gruncie socjologii James A. Beckford (1975 i 1976), Bryan R. Wilson (1974, 1978, 1990) oraz Karel Dobbelaere i Bryan R. Wilson (1980) przeprowadzili najszersze badania empiryczne. W większości kluczowych podręczników z zakresu socjologii religii można odszukać co najwyżej krótką wzmiankę na temat Świadków Jehowy. Najbardziej znane badania socjologiczne o Świadkach Jehowy przeprowadził Beckford, zajmując się ich historycznym rozwojem, strukturą społeczną, powojenną ekspansją m.in. w Anglii, Walii i Szkocji i zagadnieniem konwersji[2]. W Polsce jedyną monografią jest publikacja dra Janusza Piegzy z Uniwersytetu Rzeszowskiego pt.: Świadkowie Jehowy. Geneza i struktura kontestacji religijnej, wydana w 1995 r. przez Zakład Wydawniczy Nomos.
W obrębie badań historycznych i politologicznych problematyka Świadków Jehowy poruszana jest głównie w kontekście ich sytuacji w czasie II wojny światowej w nazistowskich Niemczech. Represje ze strony polskich władz w latach 1945-1989 stały się przedmiotem zainteresowania historycznego – w tym także Instytutu Pamięci Narodowej[3]. Popularnym tematem jest ich opozycja względem rządów, odmowa uczestniczenia w życiu obywatelskim i politycznym, odmowa pozdrawiania flagi w Stanach Zjednoczonych, walka o prawo do prowadzenia swojej działalności kaznodziejskiej i swobodnego wyboru metody leczenia – tutaj pojawia się trochę artykułów w literaturze prawniczej. Wobec często podkreślanego w tego rodzaju literaturze napięcia zachodzącego między Świadkami Jehowy a rządami koniecznie trzeba zauważyć, że poziom tego napięcia jest wprost proporcjonalny do autorytarnego czy totalitarnego podejścia tych rządów. Nie bez powodu wskaźnik tolerancji dla Świadków Jehowy jest barometrem tolerancji dla mniejszościowych grup wyznaniowych w danym państwie, a ich walka o prawa przed sądami miała znacznych wkład w kształtowanie się praw człowieka.
W Polsce zagadnieniem Świadków Jehowy na gruncie antropologii religii i analizy zjawiska sekularyzacji zajmuje się również dr Małgorzata Rajtar z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Gdańskiego, podejmując głównie temat specyfiki niemieckich świadków Jehowy[4]. Podjęta nawet została próba analizy ilustracji zamieszczanych w publikacjach Świadków Jehowy na gruncie socjologii i antropologii obrazu[5].
Z zakresu eschatologii Świadków Jehowy w 1999 roku została wydana przez Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego teologiczna praca doktorska ks. dra Zbigniewa Danielewicza pt.: W oczekiwaniu na paruzję. Nauka Adwentystów Dnia Siódmego i Świadków Jehowy, która można umiejscowić na styku literatury naukowej i apologetycznej – jednak ze zdecydowana przewaga na rzecz tej pierwszej.
[Literatura zaangażowana konfesyjnie] Publikowana przez różne Kościoły i związki wyznaniowe, które stawiają sobie za cel zdeprecjonowanie Świadków Jehowy. Literatura ta posługuje się językiem ruchów antykultowych (ACM; ang. anti-cult movement) i koncentruje się na wykazywaniu niewłaściwej interpretacji Biblii. Operuje takimi sformułowaniami jak „pranie mózgu”, „deprogramowanie” i ma być antidotum na szkodliwą działalność ruchów kultowych, sekt – do których zalicza również Świadków Jehowy. Literatura ta pomimo tego, że nie ma walorów akademickich jest wykorzystywana dosyć często przez autorów starających się zrozumieć podstawy historii ruchu, nauczania i działalności.
Niemal zupełnie odrębnym rodzajem jest literatura wyraźnie zaangażowana w działalność jednego Kościoła, jednak (głownie ze względu na niemal dewocyjny styl) kierowana raczej wyłącznie do jego członków – nawet jeśli zamiar autora był bardziej ambitny. Moim zdaniem przykładem tutaj mogą być polskie publikacje Kundy i Szczepańskich.
[„Literatura odstępcza”] Od lat siedemdziesiątych XX wieku obserwuje się wysyp literatury publikowanej przez byłych świadków Jehowy. Celem ich autorów wydaje się być przede wszystkim chęć „zdemaskowania” zasad funkcjonowania organizacji Świadków Jehowy, obnażenia ich kulisów, chęć dotarcia do świadków Jehowy i „wyrwania” ich z organizacji, a także przestroga dla ewentualnych chętnych. Publikacje te są bardzo emocjonalne i posługują się dosyć ostrym językiem, także z kręgu ACM. Niewątpliwie nie posiadają takich walorów, które pozwalałyby czytelnikowi zrozumieć nauczanie Świadków Jehowy, ich genezę, historię i przyczyny różnych mechanizmów działających zarówno wewnątrz ruchu jak i między ruchem a społeczeństwem czy państwem. Doktor Knox zwraca uwagę, że pomimo tych cech jest to literatura dosyć często i bezkrytycznie cytowana w wydawnictwach medycznych.
Należy zauważyć, że pomimo ich apologetycznego i krytycznego charakteru są to pozycje coraz bardziej rzetelne, a te wydawane przez autorów krytycznych, lecz niezaangażowanych konfesyjnie okazują się być nieocenioną pomocą w przedzieraniu się przez – w gruncie rzeczy – monotonne treści publikowane na łamach publikacji Towarzystwa Strażnica. Okazują się także szczególnie pomocne przy docieraniu do treści archiwalnych i trudno dostępnych w związku z ich doktrynalną nieaktualnością[6].
Warto wspomnieć również o materiałach publikowanych w Internecie. W Polsce krytyka wobec organizacji i doktryny Świadków Jehowy koncentruje się głównie wokół dwóch portali i powiązanych z nimi forach internetowych[7] . Istnieje także wiele obcojęzycznych serwisów, które skupiają krytyków tego ruchu[8] W tym miejscu należy wspomnieć również o materiałach publikowanych w Internecie. W Polsce krytyka wobec organizacji i doktryny Świadków Jehowy koncentruje się głównie wokół dwóch portali i powiązanych z nimi forach internetowych[9] . Istnieje także wiele obcojęzycznych serwisów, które skupiają krytyków tego ruchu[10].
[1] The Watch Tower Society and the End of the Cold War: Interpretations of the End-Times, Superpower Conflict, and the Changing Geo-Political Order, “Journal of the American Academy of Religion” 2011 (doi: 10.1093/jaarel/lfr038); Continuities in Soviet and Post-Soviet Religious Policy (with particular reference to Jehovah’s Witnesses)’, “Religion- Staat – Gesellschaft” 2009, No. 2, s. 229-247.
[2] Por. Beckford J.A., New wine in new bottles: a departure from church-sect conceptual tradition, w: “Social Compass” 1976, nr 23:1, s. 71–85; Beckford J.A., Organization, ideology and recruitment: the structure of the Watch Tower Movement, w: “Sociological Review” 1975, nr 23:4, s. 893–909; Beckford J.A., The Trumpet of Prophecy: A Sociological Study of Jehovah’sWitnesses, Oxford 1975; Dobbelaere, K., Wilson, B.R., Jehovah’s Witnesses in a Catholic country: a survey of nine Belgian congregation’, w: “Archives de Sciences des Religions” 25, s. 89–110; Wilson B.R., Jehovah’s Witnesses in Kenya, w: “Journal of Religion in Africa” 1973, nr 5, s. 128–149; Wilson B.R., The Social Dimensions of Sectarianism, Oxford 1990; Wilson B.R., When prophecy failed, “New Society”, 26 January, s. 183–184.
[3] Miłosz Jan, Świadkowie Jehowy w PRL - uznani, zwalczani, tolerowani, w: O wielowymiarowości badań religioznawczych, red. Drozdowicz Zbigniew, "Człowiek i Społeczeństwo" tom XXIX, Poznań 2009, s. 121-135; Miłosz Jan, Świadkowie Jehowy w Wielkopolsce, w: "Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej" 2004, nr 3(38), s. 50-54l; Namysło Aleksander, Tchórze? Szpiedzy? Wywrotowcy? Władze województwa śląskiego wobec Świadków Jehowy w pierwszych latach powojennych, w: "Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej" 2004, nr 3(38), s. 55-58.
[4] Por. Rajtar M. Jehovah’s Witnesses in East Germany: ‘Reconfigurations’ of Identity. Religion, w: “State and Society” 2010, nr 38(4), s. 401-416; Rajtar M., Religion and the Secular in Eastern Germany, 1945 to the present, Leiden-Boston: Brill 2010; Rajtar M., Searching for a purpose of life: Conversion to Jehovah’s Witnesses in Eastern Germany, w: “Max Planck Institute for Social Anthropology Working Papers Series” 2009, No. 114; Rajtar M., Wizja przyszłości świadków Jehowy, w: „Przegląd Religioznawczy” 2001, nr 1(199), s. 131-140; Rajtar M., Jehovah's Witnesses in Eastern Germany: 'Reconfigurations' of Identity, w: “Religion, State and Society” 2010, nr 38(4), s. 401-416.
[5] Jaszewska Dagmara, Sacrum czy simulacrum? O świecie obrazu Świadków Jehowy, w: Ob-razy w działaniu. Studia z socjologii i antropologii obrazu, red. Olechnicki Krzysztof, Toruń 2003, [CD-ROM].
[6] Na szczególną uwagę zasługują takie publikacje jak: Bednarski Włodzimierz, Armagedon w 1975 roku – „możliwy” czy „prawdopodobny”?, Wyd. Maternus Media, Tychy 2009; Countess Robert H., Błędy doktryny Świadków Jehowy. Analiza krytyczna Chrześcijańskich Pism Greckich w Przekładzie Nowego Świata, Wyd. Oficyna Wydawnicza Vocatio, Warszawa 1998; Jonsson Carl Olof., Kwestia Czasów Pogan. Krytyczna analiza chronologii Świadków Jehowy, Wyd. „Słowo Nadziei”, Gdynia [2002]; Franz Raymond, Kryzys sumienia, Wyd. Koncept Design, [Osielsko] 2006 – ta ostatnia autorstwa byłego członka Ciała Kierowniczego Świadków Jehowy i bratanka jednego z prezesów Towarzystwa Strażnica.
[7] Por. Forum serwisu Świadkowie Jehowy pod Lupą Chrześcijańskiego Ośrodka Apologetycznego dostępne pod adresem http://watchtower.org.pl/forum/ oraz powstałe w 2010 roku Forum o Świadkach Jehowy dostępne pod adresem http://watchtower-forum.pl, a także polska odsłona witryny Zjednoczenia Świadków Jehowy na rzecz Reform w Kwestii Krwi (ang. Associated Jehovah’s Witnesses for Reform on Blood) – wewnętrznego, konspiracyjnego ruchu w łonie Świadków Jehowy – dostępna pod adresem http://ajwrb.prv.pl.
[8] Por. Jehovah's Witness Discussion Forum dostępne pod adresem http://www.jehovahs-witness.net; polsko-niemieckie forum dostępne pod adresem http://jw-forum.de;
[9] Por. Forum serwisu Świadkowie Jehowy pod Lupą Chrześcijańskiego Ośrodka Apologetycznego dostępne pod adresem http://watchtower.org.pl/forum/ oraz powstałe w 2010 roku Forum o Świadkach Jehowy dostępne pod adresem http://watchtower-forum.pl, a także polska odsłona witryny Zjednoczenia Świadków Jehowy na rzecz Reform w Kwestii Krwi (ang. Associated Jehovah’s Witnesses for Reform on Blood) – wewnętrznego, konspiracyjnego ruchu w łonie Świadków Jehowy – dostępna pod adresem http://ajwrb.prv.pl.
[10] Por. Jehovah's Witness Discussion Forum dostępne pod adresem http://www.jehovahs-witness.net; polsko-niemieckie forum dostępne pod adresem http://jw-forum.de.
0 osób skomentowało:
Prześlij komentarz