Koncepcja duszy
Poprzedni cykl artykułów obejmował podstawowe koncepcje Świadków Jehowy reprezentowane literaturze wydawanej przez Towarzystwo Strażnica w zakresie eschatologii kosmologicznej. Uprawiana przez nich chronologia biblijna pozwala na ustalanie dziejów świata – zarówno odnośnie czasów przeszłych jak i przyszłości. Podzielane przez Świadków Jehowy koncepcje paruzji i wydarzeń eschatycznych takich jak oczekiwana wojna Armagedonu, Tysiącletnie Królestwo, które zakończy się uwolnieniem Szatana i poddaniem ludzkości ostatecznej próbie oraz ustanowienie wiecznego Raju na ziemi powiązane są z koncepcjami jakie odnoszą się do losów poszczególnych ludzi. Bowiem w całym dramacie walki między Jehową a Szatanem, który rozgrywa się na arenie dziejów świata, swoje znaczenie ma także człowiek. Eschatologia antropologiczna, czy też antropoeschatologia, porusza zagadnienia związane z tym, czego w przyszłości może oczekiwać człowiek. Teraz poruszone zostaną takie zagadnienia jak poglądy na duszę człowieka, śmierć i nadzieje, które może on żywić. W tym zakresie antropoeschatologia osadzona zostanie w kontekście eschatologii kosmologicznej i pozostanie w ścisłym związku z prezentowaną w analizowanej literaturze soteriologią – czyli tą częścią doktryny, która zajmuje się zbawieniem człowieka.
Definicje zbawienia przedstawione w publikacjach Towarzystwa Strażnica ukazują je jako wyzwolenie z pewnej opresji [1]. Mając na uwadze eschatologię kosmologiczną nie ma wątpliwości, że człowiek w publikacjach przedstawiany jest jako poddany rozlicznym opresjom związanym z funkcjonowaniem obecnego systemu rzeczy. Zbawienie „obejmuje […] uwolnienie spod władzy grzechu, jarzma religii fałszywej, od świata rządzonego przez Szatana, od strachu przed człowiekiem, a nawet od lęku przed śmiercią” [2]. Ostatecznym jego celem jest wyeliminowanie śmierci i szczęśliwe życie w rajskim, przeobrażonym świecie.
Eschatologia antropologiczna prezentowana przez Towarzystwo Strażnica w wielu miejscach różni się od koncepcji wyznań chrześcijańskich, a niektóre jej elementy są specyficzne tylko dla Świadków Jehowy.
Przed zaprezentowaniem antropoeschatologii Świadków Jehowy konieczne jest zarysowanie teologii tego ruchu dotyczącej człowieka. Postrzegany on jest jako najwyższa forma życia na ziemi stworzona przez Jehowę pod koniec szóstego „dnia” stwarzania. Warto tu zaznaczyć, że w zakresie stworzenia Świadkowie Jehowy reprezentują poglądy kreacjonistyczne i w całości kwestionują ewolucję – nawet jako narzędzie, którym Bóg mógłby się posłużyć. Znakomita reprezentacja ich poglądów na kwestie stworzenia człowieka pokazuje następujący fragment, który odnajdujemy w jednej z książek:
„Nie ma żadnych niepodważalnych dowodów działalności człowieka — ani w postaci zapisków, ani śladów dokonań w dziedzinie rolnictwa czy jakiejkolwiek innej — pochodzących sprzed r. 4026 p.n.e., kiedy został stworzony Adam. Biblia relacjonuje nasze dzieje od samego początku, czyli od stworzenia pierwszej pary ludzkiej, nie mógł więc istnieć żaden „człowiek prehistoryczny”. W zapisie kopalnym nie ma ogniw pośrednich między zwierzętami a ludźmi. Również najdawniejsze dokumenty pisane, rysunki w jaskiniach, rzeźby itp. nie potwierdzają istnienia jakiejś niższej formy człowieka. Pismo Święte wyraźnie wskazuje na coś odwrotnego — początkowo człowiek był doskonałym synem Bożym, a potem zaczął się degenerować” [3].
Świadkowie Jehowy wyjaśniają, że stworzony przez Jehowę doskonały człowiek zamieszkiwał w Raju, który był literalnym miejscem zlokalizowanym prawdopodobnie na Nizinie Mezopotamskiej [4]. Podobieństwo do Stwórcy (Rodzaju 1:26) rozumiane jest w ten sposób, że posiadał zdolność odzwierciedlania przymiotów swojego Stwórcy. Jedna z jego najważniejszych cech było posiadanie wolnej woli, która umożliwiała mu rozróżnianie dobra i zła [5].
Kluczowym zagadnieniem w antropologii Świadków Jehowy jest ich specyficzne rozumienie duszy (hebr. néfesz, gr. psyché). Doktryna prezentowana w publikacjach Towarzystwa Strażnica zupełnie odcina się od powszechnego rozumienia tego terminu ukształtowanego na gruncie filozofii greckiej. Świadkowie Jehowy nie rozumieją duszy jako jednego z dwóch konstytutywnych elementów składających się na byt jakim jest człowiek. W przekładzie Biblii, którym się posługują czytamy:
„I Jehowa Bóg przystąpił do kształtowania człowieka z prochu ziemi, i tchnął w jego nozdrza dech życia, i człowiek stał się duszą żyjącą” [6].
Opierając się na tym fragmencie Świadkowie Jehowy uważają, że ów „dech życia” nie jest jakimś – choćby częściowo autonomicznym bytem”, lecz zdolnością życia, którą człowiek posiada dokładanie tak samo jak zwierzęta. Analiza wystąpień terminów określających duszę w pismach biblijnych prowadzi Świadków Jehowy do konkluzji, że „żyjąca dusza jest połączeniem ziemskiego ciała oraz tchnienia życia. Wyrażenie ‘tchnienie siły życiowej [dosł. ‘tchnienie ducha (czynnej siły, rúach) życia’]’ (Rodzaju 7:22) kryje w sobie myśl, że siła życiowa, czyli ‘duch’ wszystkich stworzeń — ludzi i zwierząt — jest podtrzymywana przez oddychanie powietrzem (zawierającym tlen)” [7]. Zatem Świadkowie Jehowy twierdzą, że pojęcie dusza jest albo synonimem każdej istoty żyjącej albo też jako synonim samego życia [8].
Takie rozumienie duszy wyklucza w oczywisty sposób przyznawanie jej przymiotu nieśmiertelności lub jakiejkolwiek innej formy bytowania poza ciałem. Znajdujące się w Księdze Ezechiela ostrzeżenie Jehowy Boga kierowane do Izraela: „Dusza, która grzeszy, ta umrze” [9] oraz błaganie zgnębionego proroka Eliasza czy Jonasza o śmierć ich dusz [10], czy też fragment Księgi Kaznodziei, mówiący o tym, że „umarli niczego nie wiedzą (...) Nie ma dążenia ani planu, ani wiedzy lub zrozumienia w grobie” [11] są w literaturze Towarzystwa Strażnica często przytaczane jako dowód na śmiertelność duszy.
Dariusz Kadulski
[1] Por. Pielęgnuj „nadzieję wybawienia”!, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy” 2000, nr 11, s. 10-11.
[3] Wnikliwe poznawanie Pism. Tom 1…, s. 416.
[4] Czy warto żyć w Raju?, "Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy" 1984, nr 13, s. 1-2.
[5] Wnikliwe poznawanie Pism. Tom 1…, s. 417.
[7] Wnikliwe poznawanie Pism. Tom 1…, s. 416.
[8] Por. Czy masz duszę nieśmiertelną?, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy” 2007, nr 14, s. 3-5; Życie po śmierci — co mówi Biblia?, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy” 1999, nr 7, s. 15.
[10] Por. 1 Królewska 1:4 NW; Jonasza 4:8 NW.
[11] Kaznodziei 9:5, 10 NW.
