Kosmoeschatologia Świadków Jehowy - Część II

Część I: Znaczenie doktryny eschatologicznej

Chronologia biblijna i „czasy pogan”

Próby wyliczeń chronologicznych opartych na tekstach biblijnych pojawiały się wiele wieków przed pojawieniem się Badaczy Pisma Świętego i Świadków Jehowy. W I w. n.e. tanaicki uczony Akiba Ben Józef (ur. ok. 50, zm. 137) [1] podejmował się spekulacji chronologicznych przy interpretacji proroctwa z Księgi Daniela (Daniela 9:24-27) [2]. Od IX w. n.e. szereg rabinów prowadziło badania chronologiczne na tekstach biblijnych. Pierwszym znanym powszechnie przykładem chronologii biblijnej uprawianej w kręgu chrześcijańskim były wyliczenia Joachima z Fiore (ur. ok. 1132 lub 1145, zm. ok. 1202) [3], które zaprowadziły tego cysterskiego opata do koncepcji podziału losów świata na okresy: Boga Ojca, Syna Bożego i Ducha Świętego. W późniejszych wiekach spekulacje apokaliptyczne oparte na chronologiach biblijnych były liczne. Zjawisko to ze szczególną siłą wystąpiło w okresie trwania Rewolucji Francuskiej, a po rozpadzie europejskich instytucji politycznych i społecznych – które ta spowodowała – gdy nasiliły się nastroje apokaliptyczne, rozmaite próby analizy proroctw biblijnych cieszyły się ogromną popularnością. Ruch przebudzenia religijnego w Anglii i ruch adwentowy – związany m.in. z postacią Williama Millera – to już bezpośrednie preludium do tej chronologii biblijnej, którą zaczęli uprawiać Badacze Pisma Świętego, a później Świadkowie Jehowy.

Bez względu na częste kontestowanie źródeł historycznych fundamentalistyczna chronologia biblijna „opiera się na datach kluczowych. Są to daty, które zostały ustalone przez nauki historyczne w sposób nie budzący wątpliwości i którym odpowiadają określone wydarzenia opisane w Biblii. Dzięki nim można ściśle umiejscowić w czasie szereg innych zdarzeń. Po znalezieniu takiej daty dokonuje się obliczeń do przodu lub do tyłu, opierając się na dokładnych doniesieniach samej Biblii — na przykład na podanych w niej latach życia poszczególnych ludzi lub okresach panowania królów. Mając zatem taki punkt zaczepienia, na podstawie godnych zaufania danych z Pisma Świętego możemy ustalić daty wielu opisanych w nim wydarzeń” [4].

Dla wielu chronologów punktem wyjścia jest data zdobycia Jerozolimy przez Babilończyków w roku 587/586 p.n.e. Drugą zaś – w związku z tym, iż ich zdaniem źródła biblijne wyznaczają chronologiczny ciąg zdarzeń aż od stworzenia świata – jest wyznaczenie czwartego roku panowania króla Salomona, które to panowanie – przypadało na lata 970–931/930 p.n.e. [5] Świadkowie Jehowy za jedną z kluczowych dat do ustalenia chronologii starotestamentowej uznają zdobycie Babilonu przez Cyrusa w roku 539 p.n.e, zaś w chronologii nowotestamentowej objęcie władzy w Imperium Rzymskim przez Tyberiusza w 14 r. n.e. – obie uzgodnione ze źródłami historycznymi [6].

Fundamentalistyczni badacze chronologii biblijnej jednak dosyć często napotykają trudności związane z brakiem bezwzględnych dat w źródłach biblijnych oraz z niejednolitością tekstów. Wiele dat dotyczących wydarzeń przedhistorycznych jest symbolicznych. Daty związane z dziejami Izraela przed powstaniem monarchii są niedokładne, a dodatkowo dane różnią w wersjach hebrajskich i Septuagincie [7]. Daty zaczerpnięte ze źródeł historycznych zaś często są hipotetyczne. Fundamentaliści radzą sobie z tym problemem na różne sposoby, wybiórczo przyjmując jedne ustalenia nauk historycznych, a inne odrzucając. Wynikiem jest duża różnorodność powstających chronologii biblijnych. Jednak z całą stanowczością należy podkreślić, że tego rodzaju wyliczenia nie mają cech badań naukowych i są odrzucane przez zdecydowaną większość świata naukowego.

Także chronologia biblijna prezentowana w publikacjach Świadków Jehowy ma na celu – wyłącznie na podstawie analizy tekstów biblijnych – wyprowadzenie konkretnych dat dotyczących zarówno wydarzeń historycznych jak też wydarzeń, które dopiero mają mieć miejsce. Datowanie wydarzeń, którego w większości przypadków nie daje się przeprowadzić metodami historycznym na gruncie nauki, w doktrynie reprezentowanej przez wydawnictwa Świadków Jehowy osiąga niekiedy zdumiewający poziom precyzyjności. Chronologii biblijnej uprawianej od początku istnienia ruchu badackiego nadaje się rangę prawd objawionych. Zdaniem Świadków Jehowy „niezawodność biblijnych informacji chronologicznych poręczają chociażby cechy charakterystyczne samej Biblii: jej otwartość i rzetelność; fakt, że przy uważnym czytaniu poszczególnych ksiąg biblijnych stale napotykamy wskazówki dotyczące czasu; mierzenie czasu określonymi odcinkami, takimi jak: dni, tygodnie liczące po siedem dni, oraz miesiące i lata, słowem za pomocą systemu, o którym jest mowa na samym początku doniesień biblijnych; niezawodność tę poręczają też liczne proroczo zapowiedziane okresy, o których wiemy, że spełniły się dokładnie w przewidzianym czasie” [8]. Przy tym wszystkim w publikacjach dosyć często spotyka się wypowiedzi, które poddają w wątpliwość osiągnięcia nauki. Rozbieżności między własną chronologią a ustaleniami naukowymi rozwiązuje się na korzyść tych pierwszych, usprawiedliwiając to tym, że w przeciwieństwie do metod naukowych „Biblia utrwala na swych kartach niezwykle konsekwentne i szczegółowe dane historyczne obejmujące okres mniej więcej czterech tysięcy lat, przedstawiając barwnie i wiernie blisko szesnastowieczne dzieje narodu izraelskiego. Dzięki temu chronologia jest niezawodna, czego nie można powiedzieć o innych starożytnych dziełach historycznych” [9]. Tak rozumiana chronologia biblijna stanowi jakby kalendarz boskich interwencji w losy świata” [10].

Podstawowym elementem kosmoeschatologii Świadków Jehowy jest chronologia biblijna związana z interpretacją tzw. „czasów pogan” lub inaczej „wyznaczonymi czasami narodów”. Grecki termin kairos pojawia się wielu miejscach Nowego Testamentu zarówno w ogólnym znaczeniu czasu, pory czy chwili (np. Mateusza 11,25; Łukasza 4,13; Jana 5,4; Rzymian 3,26), właściwej chwili (np. Mateusza 24,45; Marka 12,2; Galatów 6,1, Objawienie 12,12), jak i w znaczeniu eschatologicznym – gdy mowa jest o czasie krytycznym, ostatecznym (np. Mateusza 8,29; 16,3; Marka 10,30) [11]. Publikacje Świadków Jehowy stoją na stanowisku, że termin ten „nie odnosi się do czegoś niejasnego i niesprecyzowanego, lecz do ‘określonego czasu, przewidzianego czasu, ustalonej pory’, czyli do okresu mającego ustalony początek i koniec” [12]. Punktem wyjścia do nauki o „czasach pogan” jest następujący fragment Nowego Testamentu:

„A gdy ujrzycie Jerozolimę otoczoną przez obozujące wojska, wówczas wiedzcie, że się przybliżyło jej spustoszenie. Potem niech ci w Judei zaczną uciekać w góry i ci, co są w niej, niech wyjdą, a ci w okolicach wiejskich niech do niej nie wchodzą; gdyż są to dni wymierzania sprawiedliwości, żeby się spełniło wszystko, co napisano. Biada kobietom brzemiennym i karmiącym piersią w owe dni! Bo będzie wielka bieda w kraju i srogi gniew nad tym ludem; i padną od ostrza miecza, i zostaną uprowadzeni jako jeńcy do wszystkich narodów; a Jerozolima będzie deptana przez narody, aż się dopełnią wyznaczone czasy narodów” (Łukasza 21,20-24) [13].

Jerozolimę wymienioną w tym fragmencie doktryna Świadków Jehowy rozumie nie tyle dosłownie – co prowadziło by do konkluzji, że powyższy fragment odnosi się do historycznego wydarzenia jakim było zdobycie Jerozolimy przez Rzymian w roku 70 n.e. – ile raczej jako symbol teokratycznych rządów Boga Jehowy jakie sprawował on za pośrednictwem dynastii Dawida do momentu zajęcia Jerozolimy przez Babilończyków, obalenia dynastii i wzięcia do niewoli króla Sedekiasza – które to wydarzenia przez źródła historyczne datowanego są raczej na rok 587/586 p.n.e. – zaś przez Świadków Jehowy konsekwentnie – nie bez powodu – na rok 607 p.n.e. [14] Od tego wydarzenia na tronie ustanowionym przez Jehowę nie zasiadał nikt – co miało wypełnić słowa proroka Ezechiela: „Ruinę, ruinę, ruinę z tego uczynię. A co się jej tyczy, niechybnie stanie się niczyja, aż przyjdzie ten, do którego należy tytuł prawny, i jemu to dam” [15]. Tym zapowiedzianym, który miał zasiąść po Sedekiaszu na tronie dynastii Dawida był Jezus Chrystus [16]. W konsekwencji tego wywodu doktryna Świadków Jehowy prowadzi do konkluzji, że w 607 roku p.n.e. rozpoczęło się deptanie symbolicznej Jerozolimy, czyli rządów Jehowy, które zastąpiło panowanie pogan.

Owe czasy pogan w literaturze Świadków Jehowy wiązane są zwykle z innym fragmentem – tym razem z Księgi Daniela:

„Będąc na swym łożu, oglądałem wizje, które miałem w swej głowie: Oto drzewo pośrodku ziemi, a wysokość jego ogromna. Drzewo wyrosło i stało się potężne, a wysokość jego dosięgła niebios i było je widać aż po kraniec całej ziemi. Listowie miało piękne, a owoc obfity, i był na nim pokarm dla wszystkich. Pod nim szukała cienia zwierzyna polna, a na jego konarach mieszkały ptaki niebios, i żywiło się z niego wszelkie ciało.

Widziałem jeszcze na swoim łożu w wizjach, które miałem w swej głowie, a oto czuwający, święty, zstępował z niebios. Wołał głośno i tak mówił: Zrąbcie to drzewo i odetnijcie jego konary. Otrząśnijcie jego listowie i rozrzućcie jego owoce. Niech ucieknie spod niego zwierzyna i ptaki z jego konarów. Jednakże pień z korzeniami zostawcie w ziemi — z obręczą żelazną i miedzianą — pośród trawy polnej; i niech go zwilża rosa z niebios, a niech ma udział ze zwierzyną pośród roślinności ziemi. Niech się odmieni jego serce ludzkie i niech mu będzie dane serce zwierzęce, i niech nad nim przeminie siedem czasów. Rzecz ta jest z postanowienia czuwających i z wypowiedzi świętych to życzenie — w tym celu, by żyjący poznali, że Najwyższy jest Władcą w królestwie ludzkim i że je daje, komu chce, a ustanawia nad nim choćby najuniżeńszego z ludzi” (Daniela 4,10-17 NW).

W przytoczonym fragmencie opisane zostało symboliczne drzewo, które z bożego nakazu zostało ścięte i zabezpieczone obręczami na okres „siedmiu czasów”. Tę metaforę drzewa doktryna Świadków Jehowy tłumaczy na dwa sposoby: Po pierwsze jako symbol, trwającego siedem lat obłędu babilońskiego króla Nebukadneccara [17], ale także – i przede wszystkim – jako symbol panowania Jehowy nad światem – czyli Królestwa Jehowy, które zniknęło wraz ze „ścięciem” dynastii króla Dawida. Jednak Królestwo to nie miało zostać oddane w ręce pogan na zawsze, lecz na pojawiający się w wizji okres „siedmiu czasów” [18]. Sposób w jaki literatura Towarzystwa Strażnica rozumie ten symboliczny okres jest sprawą kluczową dla zrozumienia właściwie całej chronologii uznawanej przez Świadków Jehowy. Punktem wyjścia do rozszyfrowania tego pojęcia jest tekst Objawienia Jana:

„Ale co do dziedzińca, który jest na zewnątrz sanktuarium świątyni, wyrzuć go precz i nie mierz, bo został dany narodom, a one będą deptać święte miasto przez czterdzieści dwa miesiące. I sprawię, że dwaj moi świadkowie będą prorokować tysiąc dwieście sześćdziesiąt dni, ubrani w wory […] A niewiasta uciekła na pustkowie, gdzie ma miejsce przygotowane przez Boga, aby ją tam żywiono tysiąc dwieście sześćdziesiąt dni. […] Ale dano niewieście dwa skrzydła wielkiego orła, żeby poleciała na pustkowie na swoje miejsce; tam jest żywiona przez czas i czasy, i połowę czasu, z dala od oblicza węża” (Objawienie 11,2-3; 12,6.14 NW).

Opierając się na tych fragmentach Towarzystwo Strażnica uznaje, że 3 ½ czasu oznacza 1260 dni, zatem dwukrotność tego okresu, czyli „siedem czasów” ze snu proroka Daniela, oznacza okres 2520 dni. Jednakże uważa się, że nie chodzi o literalne dni, lecz opierając się na fragmentach Starego Testamentu [19] Świadkowie Jehowy stosując zasadę „dzień za rok” uzyskują okres 2520 lat, które mają być okresem „czasów pogan” liczonym właśnie od daty zajęcia Jerozolimy przez wojska babilońskie [20].

Zainteresowanie badaczy Pisma Świętego czy Świadków Jehowy zagadkowym terminem  „czasów pogan” nie było i nie jest odosobnione. To tajemnicze proroctwo przykuwało uwagę wielu czytelników Biblii szczególnie wyczulonych na proroctwa i wątki eschatyczne. Interesowało ono uczniów Joachima z Fiore, lekarza i  alchemika Arnolda de Villanova (ok. 1235– 1313), ucznia Wiklifa – Waltera Brute’a czy matematyka i badacza proroctw Johna Napier’a [21]. Rewolucja Francuska jeszcze bardziej rozbudziła powszechne zainteresowanie proroctwami biblijnymi i przekonanie o tym, że żyjemy w dniach ostatnich. W 1823 roku John Aquila Brown zwrócił uwagę na okres 2520 lat, jednak utożsamienie ich z „czasem pogan” z proroctwa Daniela nastąpiło dopiero u późniejszych komentatorów. Z tego ogromnego dorobku różnych interpretacji chronologicznych czerpał także William Miller twierdząc, że koniec „czasów pogan” nastąpi na przełomie 1843/1844 roku[22]. Rozczarowanie, które nastąpiło po tym roku i spowodowało rozpad w ruchu adwentystycznym dotknęło osobiście także Ch. T. Russella związanego z adwentystami.

Rola chronologii biblijnej we współczesnej doktrynie Świadków Jehowy jest kluczowa, gdyż wyznacza im precyzyjnie oczekiwany już przez chrześcijan pierwszych wieków moment powtórnego przyjścia Jezusa Chrystusa na ziemię – czyli moment, a właściwie okres czasu jego obecności we współczesnych czasach.

Dariusz Kadulski

Część III: Paruzja

---

[1] Por. AKIBA BEN JÓZEF, w: Religia. Encyklopedia PWN, [CD-ROM wersja 1.0]. Warszawa 2003.

[2] Por. Froom L.E., The Prophetic Faith of Our Fathers, Washington 1948, za: Jonsson C.O., Kwestia Czasów Pogan. Krytyczna analiza chronologii Świadków Jehowy, Gdynia [2002], s. 16.

[3] Por. JOACHIM Z FIORE, w: Religia. Encyklopedia PWN…

[4] „Całe Pismo jest natchnione przez Boga i pożyteczne” Brooklyn, N.Y 1996, s. 282, za: Watchtower Library 2008. Biblioteka: Publikacje Towarzystwa Strażnica (1970-2008), [CD-ROM Version 10.0 Build 2705], [b.m.w.] 2009.

[5] Por. Tomal M., IZRAEL STAROŻYTNY, w: Religia. Encyklopedia PWN…

[6] Por. „Całe Pismo jest natchnione przez Boga i pożyteczne” Brooklyn, N.Y 1996, s. 282; Podstawa wierzenia w Nowy Świat, [b.m.r.w. – 1953], s. 34.

[7] Por. CHRONOLOGIA BIBLIJAN, w: Religia. Encyklopedia PWN…

[8] Obliczenia astronomiczne a chronologia, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy” XCII [1971], nr 15, s. 18, za: Watchtower Library 2008...

[9] Czy Biblia rzeczywiście jest Słowem Bożym?, New York, 1979, s. 54-55, za: Watchtower Library 2008…; Czy chronologia babilońska jest niezawodna?, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy” XCII [1971], nr 11, s. 18-22, za: Watchtower Library 2008…; Pytania czytelników, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy” 1997, nr 4, s. 31.

[10] Por. Piegza J., Świadkowie Jehowy. Geneza i struktura kontestacji religijnej, Kraków 1995, s. 29.

[11] Por. Popowski R., Słownik grecko-polski Nowego Testamentu, Warszawa 1997.

[12] Wnikliwe poznawanie Pism. Tom 2, Wyd. Strażnica - Towarzystwo Biblijne i Traktatowe Zarejestrowany Związek Wyznania Świadków Jehowy w Polsce, [Nadarzyn] 2006, s. 1109, za: Watchtower Library 2010…

[13] Łukasza 21:20-24 NW.

[14] Por. Wnikliwe poznawanie Pism. Tom 2…,s. 1109.

[15] Ezechiela 21:25-27 NW.

[16] Por. Łukasza 11:32-33 NW.

[17] Por. Daniela 4,31-35 NW.

[18] Por. Czego naprawdę uczy Biblia?, [Nadarzyn] 2005, s. 217.

[19] Por. Liczb 14,34; Ezechiela 4,6 NW.

[20] Por. Wnikliwe poznawanie Pism. Tom 2…s. 1108-1112.

[21] Por. Jonsson C.O., op. cit., s. 17-37.

[22] Szyjewski A., MILLENARYZM, w: Religia. Encyklopedia PWN…

Bibliografia

„Całe Pismo jest natchnione przez Boga i pożyteczne” Brooklyn, N.Y 1996,

„Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy” 1997, nr 4, s. 31.

„Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy” XCII [1971], nr 11,

„Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy” XCII [1971], nr 15,

Czego naprawdę uczy Biblia?, [Nadarzyn] 2005,

Czy Biblia rzeczywiście jest Słowem Bożym?, New York, 1979,

Froom L.E., The Prophetic Faith of Our Fathers, Washington 1948,

Jonsson Carl Olof., Kwestia Czasów Pogan. Krytyczna analiza chronologii Świadków Jehowy, Wyd. „Słowo Nadziei”, Gdynia [2002],

Piegza J., Świadkowie Jehowy. Geneza i struktura kontestacji religijnej, Wyd. Zakład Wydawniczy Nomos, Kraków 1995;

Popowski Remigiusz, Słownik grecko-polski Nowego Testamentu, Wyd. „Vocatio”, Warszawa 1997;

Religia. Encyklopedia PWN, [CD-ROM wersja 1.0]. Warszawa 2003

Wnikliwe poznawanie Pism. Tom 2, Wyd. Strażnica - Towarzystwo Biblijne i Traktatowe Zarejestrowany Związek Wyznania Świadków Jehowy w Polsce, [Nadarzyn] 2006.