Znaczenie doktryny eschatologicznej
Eschatologię definiuje się jako „część doktryny religijnej, dotyczącą ostatecznego przeznaczenia świata, ludzkości i człowieka, ściśle związaną z uznawanymi w danej religii koncepcjami czasu, historiozofią i antropologią.”[1] Eschatologia kosmologiczna, czy też kosmoeschatologia, stanowi tę część doktryny, której przedmiotem zainteresowania są wydarzenia eschatyczne – związane z końcem świata i jego ewentualnymi dalszymi losami czy też losem ostatecznym.
Nauczanie z zakresu kosmoeschatologii w doktrynie Świadków Jehowy, a wcześniej w doktrynie ruchów badackich, od początku ich istnienia stanowi kluczowy temat i przedmiot zainteresowania poruszany w publikowanej przez te ruchy literaturze. Zainteresowania te koncentrują się wokół czterech podstawowych zagadnień, które składają się na kosmoeschatologiczne poglądy Świadków Jehowy:
- Chronologia biblijna – zajmuje się datowaniem wydarzeń biblijnych. Próby te napotykają liczne trudności ze względu na symboliczność biblijnych danych chronologicznych, niejasny system datacji, brak pozabiblijnych źródeł historycznych – w zakresie wydarzeń opisanych w Starym Testamencie. „Ściślejsza datacja jest możliwa dopiero od II w. p.n.e., na tle świata grecko-rzymskiego” [2]. Jednak także wydarzeń z Nowego Testamentu nie udaje się poddać precyzyjnej datacji. Stosując fundamentalistyczne podejście do tekstów biblijnych Świadkowie Jehowy od początku rozwoju doktryny podejmują się wywodzenia ścisłych dat wydarzeń biblijnych, a stosując paralele na ich podstawie kształtują swoje poglądy o wydarzeniach eschatycznych.
- Drugim kluczowym zagadnieniem jest specyficzna koncepcja paruzji, która dotychczas rozumiana była w chrześcijaństwie jako moment powtórnego przyjścia Jezusa Chrystusa, który zatriumfuje nad złem. Stosując oryginalną translację tego terminu biblijnego prekursorzy ruchu badackiego, a także współcześni Świadkowie Jehowy stworzyli odmienną koncepcję paruzji.
- Chronologia biblijna oraz koncepcje paruzyjne prowadzą Świadków Jehowy do kluczowego wydarzenia apokaliptycznego jakim będzie eschatyczna bitwa zwana Armagedonem. Stanowi on kolejne kluczowe wydarzenie w eschatologii Świadków Jehowy.
- Ostatnim problemem, który zostanie poruszony w cyklu kolejnych kilku artykułów jest koncepcja dalszych losów świata po walce Armagedonu.
Przede wszystkim na tych czterech filarach opiera się cały system kosmoeschatologiczny Świadków Jehowy, który w znaczny sposób oddziałuje na całość doktryny tego ruchu, jego organizację, a także zjawiska socjologiczne zachodzące wewnątrz. Ten kluczowy fragment nauczania ulegał największym przeobrażeniom w trakcie kształtowania się doktryny i pomimo tego, iż można obserwować pewne ochłodzenie nastrojów apokaliptycznych wśród Świadków Jehowy, proces formowania się nauczania w tym zakresie nadal nie może być uznany za ukończony.
Jak ważnym elementem określania własnej odrębności wobec chrześcijaństwa – zwanego przez Świadków Jehowy „nominalnym” – jest eschatologia pokazuje jedna z opublikowanych wypowiedzi: „Pozwólmy szczerym osobom porównać działalność głoszenia ewangelii o Królestwie, którą od stuleci prowadziły systemy religijne chrześcijaństwa, z pracą podjętą przez Świadków Jehowy po zakończeniu pierwszej wojny światowej w 1918 roku. Nie jest to jedna i ta sama ewangelia. Świadkowie Jehowy rzeczywiście głoszą „ewangelię”, czyli „dobrą nowinę”, gdyż mówią o niebiańskim Królestwie Boga, które zostało ustanowione po zakończeniu „czasów pogan” w roku 1914 wprowadzeniem na tron Jego Syna, Jezusa Chrystusa (Łukasza 21:24, NW)”[3]. Jeszcze wyraźniej wyjątkowość swojej doktryny Świadkowie Jehowy prezentują w jednej ze swoich najnowszych publikacji książkowych: „Wielu ludzi podaje się dziś za chrześcijan, lecz ani oni sami, ani ich kościoły nie cieszą się uznaniem Bożym. Natomiast my jako Świadkowie Jehowy wzorem Jeremiasza głosimy o nadchodzącym sądzie i o nadziei na lepsze czasy”[4].
Badając doktrynę Świadków Jehowy trudno odmówić słuszności jednemu z ważniejszych jej krytyków, iż „nauki tej nie uważa się za teorię lub interpretację, lecz za dowiedziony i bezsporny fakt. (…) [Zaś] dla wielu członków organizacji, system doktrynalny zbudowany na chronologii (…) stanowi swego rodzaju ‘twierdzę’, w której upatrują bezpieczeństwa pod względem duchowym i emocjonalnym”[5].
Położenie akcentu na eschatologię wynika z tego, że ta część doktryny wydaje mi się być siłą napędową rozwoju tego ruchu. Jak zauważa Danielewicz, „przekonanie, że żyjemy na krawędzi historii, że dramat końca świata o charakterze apokaliptycznej hekatomby, w którym zginą wszyscy poza świadkami Jehowy, nastąpić może nawet za miesiąc czy rok”[6] jest jednocześnie filarem, na którym zasadza się cała organizacja; jest siłą napędową działalności kaznodziejskiej, a także czynnikiem, który umożliwia ciągłe asymilowanie nowych elementów stale zmieniającej się doktryny. Niezwykle interesująca jest analiza ruchu Świadków Jehowy na gruncie socjologii czy psychologii religii, jednakże poznanie poglądów eschatologicznych daje wgląd w sposób postrzegania świata i całego kosmosu przez wyznawców tego ruchu. Pozwala w jakimś zakresie zrozumieć na czym nadbudowuje się postawa kontestacji świata obserwowana przez jego badaczy[7]. Relacje medialne pokazują nam Świadków Jehowy jako ludzi radykalnych, a nawet fanatycznych – zwłaszcza przy okazji zagadnienia związanego z przestrzeganiem zakazu transfuzji krwi. Z drugiej strony moje osobiste rozmowy z wieloma świadkami Jehowy – zwłaszcza konwertytami – pokazują, że ich religia daje im szczęście, porządkuje ich świat. Holden zauważa, że niemal cała literatura Towarzystwa Strażnica odnosi się do kwestii zniszczenia zła w Armagedonie[8]. Oczekiwanie to w ogromnym zakresie determinuje życie świadków Jehowy, którzy swoją działalnością prozelicką chcą uratować jak najwięcej ludzi przed zagładą. Ich działalność motywuje także przekonanie, że Królestwo Boże nastanie wtedy, gdy ich orędzie będzie głoszone aż po krańce ziemi. Teoretycy sekularyzacji, tacy jak np. Peter L. Berger czy Rodney Stark i William S. Bainbridge [9], zwracają uwagę na erozję sacrum, jednakże takie grupy jak Świadkowie Jehowy, izolując się na różne sposoby od „tego świata”, pomimo znacznych wymagań stawianych wyznawcom, wymogu absolutnej lojalności względem własnej organizacji, wciąż się rozwijają. U podstaw tych wszystkich zjawisk i paradoksów moim zdaniem stoi właśnie doktryna eschatologiczna. Norman Cohn, badając początki millenaryzmu między XI a XVI wiekiem zwrócił uwagę na powtarzające się motywy transformacji doczesnego życia, obietnicę dostatniego bytowania w ziemskim raju i unicestwienia klas rządzących [10]. Nie jest niczym dziwnym, że w pełnej ubóstwa XIX-wiecznej Ameryce doszło do przebudzenia eschatologicznego i m.in. założenia Towarzystwa Strażnica przez Ch. T. Russella. Burzliwe wydarzenia gospodarcze i polityczne, doniesienia o katastrofach, rozprzestrzenianiu się wojen, wreszcie o chorobach, głodzie i wszelkich innych nieszczęściach domagały się nie tylko interpretacji ale i recepty na przyszłość. Po tę sięgnięto do apokaliptycznych proroctw biblijnych. Także w XXI wieku doktryna eschatologiczna Towarzystwa Strażnica wydaje się być aktualna. „Strach publiczny to branża rozwojowa” [11] – bez względu na to jak bardzo chce się nas przekonać, że żyjemy w czasach bezpieczniejszych niż kiedykolwiek wcześniej.
Dariusz Kadulski
Część II: Chronologia biblijna i „czasy pogan”.
[1] Przybył E., ESCHATOLOGIA, w: Religia. Encyklopedia PWN, [CD-ROM wersja 1.0]. Warszawa 2003.
[2] CHRONOLOGIA BIBLIJNA, w: Religia. Encyklopedia PWN…
[3] Jaką organizację ma Bóg, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy” CII [1981], nr 24, s. 7.
[4] Jeremiasz przekazuje nam słowo od Boga, s. 15, za: Watchtower Library 2010. Biblioteka: Publikacje Towarzystwa Strażnica w języku polskim (1970-2010) [CD-ROM Version 12.0 Build 3228], [b.m.w.] 2011.
[5] Jonsson C.O., Kwestia Czasów Pogan. Krytyczna analiza chronologii Świadków Jehowy, Gdynia [2002], s. 7-8.
[6] Danielewicz Z., W oczekiwaniu na paruzję. Nauka Adwentystów Dnia Siódmego i Świadków Jehowy. Lublin 1999, s. 8.
[7] Grzywa J,. Funkcjonowanie zborów świadków Jehowy w środowisku miejskim w Polsce – analiza socjokulturowa, w: „Studia Etnologiczne i Antropologiczne”. Tom 9. Problemy ekologii kulturowej i społecznej w przestrzeni miejskiej i podmiejskiej, red. Bukowska-Floreńska Irena, Katowice 2006, s. 228.
[8] Por. Holden A., Jehovah’s Witnesses: Portrait of a Contemporary Religious Movement, London and New York 2002., s. 7.
[9] Por. teorie sekularyzacji w pracach: Berger Peter L., Święty baldachim. Elementy socjologicznej teorii religii, Wyd. Nomos, Kraków 2005; Stark R. i Bainbridge W.S, Teoria religii, Wyd. Nomos, Kraków 2007 oraz Holden A., op. cit., s. 168.
[10] Por. Cohn, N., The Pursuit of the Millennium. Revolutionary Millenarians and Mystical Anarchists of the Middle Ages, London 1957, za: Holden A. Jehovah’s Witnesses, op. cit., s. 8-9.
[11] Holden A., op. cit., s. 11.
Bibliografia
Berger Peter L., Święty baldachim. Elementy socjologicznej teorii religii, Wyd. Nomos, Kraków 2005,
Cohn Norman, The Pursuit of the Millennium. Revolutionary Millenarians and Mystical Anarchists of the Middle Ages, Wyd. Secker & Warburg, London 1957.
Danielewicz Zbigniew, W oczekiwaniu na paruzję. Nauka Adwentystów Dnia Siódmego i Świadków Jehowy, Wyd. Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1999;
Grzywa Jerzy, Funkcjonowanie zborów świadków Jehowy w środowisku miejskim w Polsce – analiza socjokulturowa, w: „Studia Etnologiczne i Antropologiczne”. Tom 9. Problemy ekologii kulturowej i społecznej w przestrzeni miejskiej i podmiejskiej, red. Bukowska-Floreńska Irena, Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2006, s. 223-236,
Holden Andrew, Jehovah’s Witnesses: Portrait of a Contemporary Religious Movement, Wyd. Taylor & Francis Group, London and New York 2002,
Jeremiasz przekazuje nam słowo od Boga, za: Watchtower Library 2010. Biblioteka: Publikacje Towarzystwa Strażnica w języku polskim (1970-2010) [CD-ROM Version 12.0 Build 3228], [b.m.w.] 2011,
Jonsson Carl Olof., Kwestia Czasów Pogan. Krytyczna analiza chronologii Świadków Jehowy, Wyd. „Słowo Nadziei”, Gdynia [2002],
Religia. Encyklopedia PWN, [CD-ROM wersja 1.0]. Warszawa 2003,
Stark Rodney. i Bainbridge William.S, Teoria religii, Wyd. Nomos, Kraków 2007,
0 osób skomentowało:
Prześlij komentarz